Mehmet Akif hakkında yazılan kitapların hemen hepsinde Cenap Şahabettin’den iktibas edilen şu satırlara denk geliriz:

“Şiir-i millî namı ile ırkımızın rüsum ve ananâtına ait neşideler kast ediyorsak pîşinde serfürû edeceğimiz bir deha-yı muasır görüyorum: Mehmet Akif... Hiç kimse o kadar saf ve şeffaf bir billûr-i beyan içinde menâzır-ı milliyeti teşhir etmemiştir; Türk ve İslam ruhu “Safahat”ın rüşeym-i ilhamı oldu. Tarih-i edebiyat şimdilik büyük Akif’ten daha büyük bir İslâm ve Türk şairi tanımaz.”

Cenap Şahabettin’in yazısının Akif’le alakalı kısmının hemen devamında da şu cümleler var ki Süleyman Nazif ve Eşref Edip dışında kitabına almayı tercih eden pek olmamış:

“Fakat ben her kime olursa olsun, şair-i millî sıfatının münhasıran tahsis olunmasını haklı bulmam. Şairden safha-i sanata düşmüş bir mucize-i dimağ beklenir: Bunu kim ibda ederse şair odur. Her güzel eser eğer bir Türk elinden çıktı ise “millî” sıfatına namzet olmak lazım gelir...”

Yanlış bir künye ile ve siyakına sibakına bakılmadan Akif’i övmek gayesiyle iktibas edilen bu satırların İsmail Kara’nın “Bir Düşünce Tarihi Metni Olarak İstiklâl Marşı” adlı kitabında da aynı hata ile ve metnini zedeleyecek şekilde tekrar edilmesi^[1] vesilesiyle birkaç hususa dikkat çekmek istiyoruz.

Mezkur iktibas, Cenap Şahabettin’in Peyam’ın 21 Ağustos 1335 (21 Ağustos 1919) tarihli “Perşembe günleri neşrolunur ilave-yi edebiyye” nüshasında yer alan “Millî Şairimiz” başlıklı yazısından. İlk defa Süleyman Nazif, Servet-i Fünun mecmuasında neşrettiği Mehmet Akif/Zâtı ve Âsârı serlevhalı yazılarının 7 Zilhicce 1337 (4 Eylül 1919) tarihli nüshasında yer alan kısmında “millî şiir”, “millî şair” meselesine değindikten sonra, “Üstad-ı Güzîn Cenap Şahabettin Bey geçen gün intişar eden bir makalesini bu meseleye hasr ederek diyordu ki” demiş ve söz konusu kısmı künye vermeden iktibas etmiş.^[2] Takriben 20 sene sonra aynı yeri Eşref Edip “En Büyük İslam ve Türk Şairi” başlığı altında künyesiyle beraber iktibas etmiş: Peyam, 11 Ağustos 337.^[3] Bu iktibas Eşref Edip’ten sonra Akif hakkında yazılan neredeyse bütün kitaplara^[4]  ya rumî “11 Ağustos 1337”^[5] ya miladî  “11 Ağustos 1921” tarihi ile ya da künyesiz girmiş.^[6]

Rumî takvim esas alınarak neşredilen Peyam’ın Hicrî tarihinin 24 Zilkâde 1337 olduğunu söylersek Eşref Edip’in yaşadığı karışıklık anlaşılabilir. Akif hakkında yazılan sayısını benim bilmediğim kadar çok kitabın “güvenilirliğini” de buradan anlayabiliriz. İsmail Kara sunuş yazısında “Âkif çalışan herkes gibi biz de Ertuğrul Düzdağ’ın Safahat’ı ve Âkif’in metinlerini güvenilir bir şekilde ve kronolojik irtibatlarını göstererek neşretmiş olmasının imkânlarını kullandık.”^[7] diyor. Halbuki Ertuğrul Düzdağ yayına hazırladığı Safahat’ta Cenap Şahabettin’in yazısının tarihini 11 Ağustos 1921^[8], “Mehmet Akif Ersoy” adlı kitabında ise 11 Ağustos 1922^[9] olarak veriyor.  İsmail Kara nedense birinci tarihi tercih etmiş.

İsmail Kara kitabının İstiklâl Marşı’nda geçen “ırk” kelimesinin “soy-sop” manasına ve “milliyetle irtibatlı”, “millete yakın" manasına temas ettiği “Millet”^[10] başlıklı ikinci kısmında söz konusu iktibası şu satırlardan sonra dipnot olarak vermiş:

“...Fakat Akif’in çok sık olmasa bile Safahat’ın bazı kısımlarında, herhalde soy-sop manasına “ırk”ı yine “rahat” bir şekilde kullandığını hatırlatmak faydalı olabilir. Öyle anlaşılıyor ki bu rahatlık sadece Akif’e ait olan bir tutum da değildir.”

“Soy-sop manasına ırkı rahat bir şekilde kullanmanın” Akif’e has bir tutum olmadığını beyan ettikten sonra verilen dipnotta yine soy-sop manasında bir ırk kullanımına misal vermesi beklenirdi fakat dipnot yanlış yerde verilmiş olacak ki “milliyetle irtibatlı” bir ırk misali geliyor:

 “İstiklâl Marşı’nın yazılma ve kabul edilme sürecinden birkaç ay sonra Cenap Şahabettin’in, hem de Akif’le ilgili olarak Peyam’ın 11 Ağustos 1921 tarihli nüshasında yayınlanan yazısındaki milliyetle irtibatlı ırk kullanımı örnek olarak verilebilir: “Şiir-i millî namı ile ırkımızın rüsum ve ananâtına ait neşideler kast ediyorsak pîşinde serfürû edeceğimiz bir deha-yı muasır görüyorum: Mehmet Akif... Hiç kimse o kadar saf ve şeffaf bir billûr-i beyan içinde menâzır-ı milliyeti teşhir etmemiştir; Türk ve İslam ruhu “Safahat”ın rüşeym-i ilhamı oldu. Tarih-i edebiyat şimdilik büyük Akif’ten daha büyük bir İslâm ve Türk şairi tanımaz.”

İsmail Kara’nın iktibas ettiği paragrafın yer aldığı, hiç kimsenin aslını ve tamamını okuma zahmetine katlanmadığı “Milli Şairimiz” başlıklı yazısında Cenap Şahabettin’in ne anlattığına bakalım. İkinci Meşrutiyet döneminde devletin resmî görüşü haline getirilen Türkçülük hareketinin ve bu hareketin cari kılmaya çalıştığı edebiyatın Süleyman Nazif’le beraber önde gelen muarızlarındandı Cenap Şahabettin. Münakaşadan uzak bir şekilde Akif de onlara bu hususta refakat ediyordu. Bu sebeple aslında olmayan fakat hakimmiş gibi gösterilen bir edebiyat ortamının tecrit ettiği isimlerdi. 1. Cihan Harbi döneminde başlayan ve Cumhuriyetin ilanından sonra da devam eden “millî şiir”, “millî şair” münakaşalarının hala tesirini sürdürdüğü günlerde Cenap Şahabettin’in yazdığı yazılardan bir tanesidir “Millî Şairimiz.” Yazıda, “eğer millet şairinden müessir elhan-ı vatan bekliyorsak millî şairimiz Namık Kemal’dir” der. “Yoook” diyerek devam eder: “Şiir-i millî namı ile ırkımızın rüsum ve ananâtına ait neşideler kast ediyorsak pîşinde serfürû edeceğimiz bir deha-yı muasır görüyorum: Mehmet Akif...” “Fakat ben her kime olursa olsun, şair-i millî sıfatının münhasıran tahsis olunmasını haklı bulmam.” dedikten sonra “Devr-i hâzırda yalnız bir kişiye “şair-i millî” mesnedi verilmek lazım gelse bilâ tereddüt! Abdülhak Hâmid derdim.” der ve uzun uzun sebebini izah eder. Velhasıl İstiklâl Marşı ile irtibatı kurulabilecek bir tarafı yoktur metnin.

Eğer yazının ismi geçen üç şairden birisi ile ilgili olacağını söyleyecek olursak hiç şüphesiz Abdülhak Hâmit diyebiliriz. Künyeyi yanlış vermesinden ve yazının Akif’le ilgili olduğunu söylemesinden anlaşılıyor ki İsmail Kara da yazıdan haberdar değil. Bu sebeple Cenap Şahabettin’in ırkı ne anlamda kullandığı hakkındaki yorumunun isabetli olup olmadığını bir tarafa bırakıyoruz. Asıl mesele İsmail Kara’nın “İstiklâl Marşı’nın yazılma ve kabul edilme sürecinden birkaç ay sonra” ve “hem de Akif’le alakalı olarak yayınlanan yazısında” vurgusundan, üstü kapalı da olsa bu yazı ile İstiklâl Marşı arasında bir münasebet kurduğunun anlaşılması ya da okuyucuya öyle aksettirmiş olmasıdır. Eğer Cenap Şahabettin’in o cümleleri kurmasına İstiklâl Marşı’nın da bir katkısı olduğu düşünülmüşse ikaz edelim: Ne Cenap Şahabettin ne Akif’i yere göğe sığdıramayan yakın dostu Süleyman Nazif ne de Akif’in sanatını takdir etmiş olan bir başka imza sahibi İstiklâl Marşı hakkında müspet tek kelime etti. İstiklâl Harbimizden lehimize bir netice çıkacağına sonuna kadar inanmayanlardandı Cenap Şahabettin. Nazif’in ifadesiyle “her teşebbüs-i millîyi bir hareket-i mezbuhane” görenler zümresinde idi. Bu sebeple yazının künyesine kim hangi tarihi yazmış olursa olsun düşünülmeliydi: Cenap Şahabettin ordunun isteği üzerine cephede okunmak üzere ve İstiklâl Harbinin kazanılması için yazılan İstiklâl Marşı ile bir yakınlık kurabilecek durumda mıydı? Her iki şairin de Akif’in 1924’te tab edilen “Asım” kitabı ile ilgili sitayişkâr yazıları vardır fakat bu yazılarda ne abidevî bir sanat eseri olan İstiklâl Marşı ne de şairi vardır.^[11] Bunu Akif’in İstiklâl Marşı’nı kitabına almamış olmasıyla izah edemeyiz.

O günlerin gazete ve dergilerinin bazıları hicrî tarih vermeyi terk etmişlerse de birçoğu Hicrî, Rumî ve Milâdî tarihlerle neşrolunuyordu. Tarihlerin karıştırılmasındaki dolayısıyla sıranın bozulmasındaki asıl sebep budur. İsmail Kara’nın kitabındaki bu takvim karmaşası yazımıza konu olan iktibasla da bitmiyor. Kitabın “Din” başlıklı üçüncü kısmında Akif için söylenen “İslâm şairi” sıfatından bahsedilirken bu sefer Yakup Kadri’nin şahitliğine müracaat ediliyor:  

“Yakup Kadri 25 Şubat 1922 tarihli İkdam’da yayınlanan ve Akif’in edebî şahsiyetini ele aldığı “Şiirde Dindarlık” başlıklı yazısında onun için “İslâm Şairi”, “dinî ve İslâmî şair” ifadelerini kullanacaktır.”^[12]

Yazının Latin harfli neşri için mehaz verdiği kitap “Aklı Kamaştıran Belagat Karmaşası.” Safahat hakkındaki yazıların derlendiği kitapta Cenap Şahabettin’in yazısının tarihi tashih edilmiş ve yanlış künye sebebiyle yazının aslına ulaşma hususunda sarf edilen çaba uzunca bir dipnotla anlatılmış.^[13] Fakat kitabın yazarı bu defa hatanın müsebbibi olmuş. Yakup Kadri’nin yazısı İkdam gazetesinin hicrî 25 Cemaziyelahir 1340/Rumî 23 Şubat 1338/ Milâdî 23 Şubat 1922 tarihli nüshasında yer alıyor. Kitabın yazarı bu tarihleri mezcederek “25 Şubat 1922” tarihini çıkarıvermiş ortaya ve dolayısıyla İsmail Kara da bu tarihi esas almış.^[14] İsmail Kara’nın kitaptan haberdar olmasına ve hatta mehaz gösterdiği yerin birkaç sayfa ilerisinde bahsettiğimiz dipnotun bulunmasına rağmen bunu görmeyerek hatayı devam ettirmesi kitabını “100. Yıl”a yetiştirebilme telaşından mı bilemiyoruz. Aslına ulaşmak isteyen olursa diye yine belirtelim: Yahya Kemal’in Tevhid-i Efkar’ın 25 Şaban 1340 (23 Nisan 1922) tarihli nüshasında neşrettiği “Ezansız Semtler” yazısının tarihi bu kitapta 30 Mart 1922 olarak verilmiş.^[15]

Bütün bu garabet medeniyete intibak gayesiyle önce takvimimizin sonra yazımızın elimizden alınması ve dolayısıyla İstiklâl Marşı’na ihmalkar bir gözle bakılmasıyla alakalı. Daha da ötesi İsmail Kara’nın “meşahir-i meçhule” tabirini İstiklâl Marşı’na uyarladığı satırlar sebebiyle söylenebilir.^[16] Maalesef İsmail Kara kitapta İstiklâl Marşı'nın "meçhul kalmış meşhur" olmasına sebep olan hususları ya kenar gezmiş veya hiç zikretmemiş. Zira kitapta ne marşın anlaşılmasına mani olan bugünkü yazısı ve mevcut resmî bestesi ne de “cennet vatan”ın sınırlarının tayin edildiği “Misâk-ı Millî” mevzu bahis. Kitabı bu bakımdan TBMM tarafından “Mehmet Akif ve İstiklâl Marşı Yılı” olarak ilan edilen Hıristiyanların 2021. yılı içerisinde yapılan “100. Yıl” faaliyetleri bağlamı dışında değerlendirmek mümkün mü?

Seyfullah Köksal
11 Cemaziyelevvel 1443 (14 Aralık 2021)